15 września Światowy Dzień Demokracji

CZYM JEST DEMOKRACJA?

Słowo demokracja pochodzi z języka greckiego od słów Demos – lud oraz Kratos – władza. Według słownika języka polskiego, jest to „ustrój polityczny, w którym o sprawach państwa większością głosów decydują wszyscy obywatele”. Demokracja jednak, to coś znacznie więcej, to uniwersalna wartość, opierająca się na swobodzie decydowania o kształcie systemów politycznych, gospodarczych i społecznych.

"To kluczowe składniki kultury politycznej,
oparte na tolerancji
i wzajemnym szacunku. Dialog pomiędzy różnymi siłami
politycznymi i dialog pomiędzy politykami
a obywatelami są niezbędne.
Bez nich nie rozwiążemy naszych problemów"
- zaznacza przewodniczący Parlamentu Europejskiego.

Dzień Demokracji jest to więc okazja, by zwrócić uwagę świata na działania podejmowane przez ONZ w celu wspierania wysiłków poszczególnych państw na rzecz promowania i rozwoju demokracji. Działania te realizowane są na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych i wyłącznie na prośbę zainteresowanego państwa. Międzynarodowy Dzień Demokracji został ustanowiony przez ONZ w 2007 roku, po raz pierwszy obchodzono go rok później.
SKĄD WZIĘŁA SIĘ DEMOKRACJA?

Początki tego ustroju sięgają starożytnej Grecji. To właśnie tutaj narodził się najczęściej występujący dziś ustrój polityczny. Najważniejszym organem władzy było wtedy Zgromadzenie Ludowe, na forum którego każdy obywatel mógł wypowiedzieć się osobiście. Zarządzaniem państwem zajmowała się Rada licząca 500 członków wybieranych drogą losowania. Większość urzędów obsadzano w wyniku wyborów. W Polsce w czasie rządów szlachty w XV i XVI w. istniała demokracja szlachecka. W XIX w. w Europie i obu Amerykach powstała demokracja burżuazyjna, w której obywatele mieli swój udział w podejmowaniu decyzji politycznych poprzez wybór ciała ustawodawczego, a podstawowe prawa i obowiązki rozstrzygało powszechne referendum ogółu uprawnionych do głosowania. Obecna demokracja i zasady, którymi się kieruje, znacznie odbiegają od swoich poprzedniczek. Od czasów starożytnych w społeczeństwie zaszło wiele zmian. Wykształciły się nowe klasy i grupy społeczne, przestała dominować arystokracja.

„Słowo „demokracja” nie oznacza nic innego jak rządy ludu przez lud i dla ludu,
słowo zaś „lud” – wszystkich obywateli” -Michał Bakunin



DLACZEGO DEMOKRACJA JEST DOBRA?

Możemy mieć dwa różne powody, by chcieć żyć w państwie demokratycznym. Po pierwsze, możemy chcieć demokracji, ponieważ wierzymy, że jest ona dobra i może umożliwić nam osiągnięcie czegoś, co chcemy osiągnąć. Jak na przykład stosunkowo zamożne społeczeństwo. Są to tak zwane instrumentalne uzasadnienia demokracji. Po drugie, możemy chcieć żyć w państwie demokratycznym, ponieważ ten system jest pożądany z moralnego punktu widzenia, niezależnie od celów, które chcemy osiągnąć. Niektórzy popierają demokrację, ponieważ twierdzą, że demokratyczne wspólnoty polityczne dają ludziom dobrą okazję do rozwoju lepszej osobowości. Demokracja jest dla nas dobra, ponieważ ludzie żyjący w tym ustroju mają tendencję do bycia bardziej autonomicznymi. Demokracja zachęca ludzi do myślenia w kategoriach wspólnego dobra, a uczestnictwo we wspólnym podejmowaniu decyzji zmusza ich do brania pod uwagę różnych interesów i różnych punktów widzenia. Osoby żyjące w autokratycznych reżimach nie mają tyle szczęścia: nie mają tylu okazji do rozwijania swojej osobowości.

DEMOKRACJA A PRAWA CZŁOWIEKA

Demokracja i prawa człowieka-czynniki te są współzależne. Demokracja umożliwia uczestnictwo, natomiast prawa człowieka chronią godność. Między tymi czynnikami możliwe jest też napięcie. Od czasu procesu Sokratesa wiadomo, że większość ufna w swą rację potrafi być mało wyrozumiała dla odstępców, a od czasu Holokaustu wiemy, iż potrafi dopuścić się ludobójstwa. Prawa jednostki są równie potrzebne w demokracji. Ich zadaniem jest bronić przed większością jednostkę, która się jej sprzeciwia bądź należy do mniejszości. Wyraża się często pogląd, iż „solą demokracji są prawa człowieka”. Pogląd taki jest zresztą szeroko rozpowszechniony i nie pozbawiony słuszności. Walka o demokratyczny kształt instytucji państwa ściśle związana jest na całym świecie z walką o poszanowanie praw człowieka i odwrotnie, walka o prawa człowieka okazuje się walką o demokrację. W myśl tak wyrażonego poglądu ścisłe powiązanie demokracji i praw człowieka miałoby charakteryzować nie tylko naszą współczesność, ale ma wymiar historyczny.

„Demokracja to nie tylko wybory, dzięki którym wybieramy
przywódców, ale również aktywni obywatele, wolność słowa, niezależny system
sądownictwa, przejrzyste instytucje, gotowe do zaangażowanego
reagowania, cieszące się zaufaniem ogółu obywateli
i broniące ich praw w sposób równy i sprawiedliwy.” - Hillary Clinton










ZAGROŻENIA I OBRONA
WSPÓŁCZESNEJ DEMOKRACJI
Zagrożenia mogą dotyczyć zarówno demokracji jako systemu, jak i jej zasad fundamentalnych. Do zagrożeń tych należą m.in.: dyktatura większości, nietolerancja, patologie władzy, anarchia, demokracja narzucona, tendencje totalitarne, sytuacja ekonomiczna i sytuacja międzynarodowa. Jedno z najpoważniejszych zagrożeń związane jest z istotą demokracji, w której decyduje wola większości. Poważnym problemem jest ustalenie, w jakim stopniu większość ma faktycznie rację i w jakich sprawach nie należy się do niej odwoływać. Historia zna wiele przykładów błędnych opinii większości. System demokratyczny wykształcił mechanizmy zabezpieczające przed zagrożeniem dyktaturą większości np. konstytucyjnie zagwarantowane prawa mniejszości, a także ordynacja wyborcza zapewniająca im odpowiednią liczbę mandatów w organach przedstawicielskich. Istotną rolę odgrywa także złożony proces legislacyjny, który wyklucza wprowadzenia w życie prawa naruszającego interes mniejszości. W Polsce taką funkcję pełni między innymi Trybunał Konstytucyjny, orzekający o zgodności aktów prawnych z ustawą zasadniczą. Ważnym zabezpieczeniem jest wprowadzenie ograniczeń dotyczących możliwości zmiany konstytucji. Barierą dla dyktatury większości są również podpisane i ratyfikowane przez państwo konwencje i umowy międzynarodowe dotyczące ochrony praw człowieka. Nieprzestrzeganie praw mniejszości jest zwykle związane z brakiem tolerancji, czyli wyrozumiałości wobec cudzych poglądów, upodobań, wierzeń i zachowań. Dominująca w społeczeństwie postawa nietolerancji może doprowadzić do zepchnięcia mniejszości na margines życia publicznego. W efekcie mniejszość w walce o swoje interesy będzie się uciekać do środków sprzecznych z fundamentalnymi zasadami demokracji. Zagrożeniem dla demokracji jest także brak zaufania społeczeństwa do elit sprawujących władzę. Zerwanie więzi między rządzącymi i rządzonymi prowadzi w efekcie do ukształtowania się elit politycznych negatywnie postrzeganych przez resztę społeczeństwa. Poważnym zagrożeniem dla bytu państwa demokratycznego jest nieprzestrzeganie zasad demokratycznych zawartych w konstytucji. Jedną z najważniejszych jest zasada suwerenności narodu, zgodnie z którą władzę w państwie sprawuje naród bezpośrednio lub poprzez swoich przedstawicieli wybranych w demokratycznych wyborach. Fałszowanie wyników głosowania lub list poparcia kandydata, posługiwanie się kłamstwem i oszczerstwami w kampanii wyborczej wypaczają tę zasadę i są zagrożeniem dla demokracji. Dla utrzymania demokratycznych zasad życia publicznego istotną rolę odgrywa pluralizm, zarówno polityczny, społeczny, jak i ekonomiczny. Delegalizacja partii opozycyjnych i stowarzyszeń niewygodnych dla sprawujących władzę utrudnia prowadzenie uczciwej gry politycznej.

„Pozwalamy, by na ulicach naszych miast odbywały się
parady nienawiści i nietolerancji. I to jest zły znak, bo demokracja nie polega na
przyzwoleniu na zło,
nawet najmniejsze, bo ono zawsze może nie wiadomo
kiedy urosnąć” -Marek Edelman


Daria Szetela – 1c